Gry i zabawy logopedyczne
Gimnastyka dla języka – gry i zabawy artykulacyjne
Ćwiczenia usprawniające narządy mowy a więc język, wargi i podniebienie przygotowują do prawidłowego mówienie. Można je prowadzić w formie zabawy już z 2-3 letnim dzieckiem. Dzieci mają naturalną skłonność do powtarzania ulubionych zabaw.
Jeśli więc potraktujemy ćwiczenie jako zabawę, będzie ono dla dziecka przyjemnością. Rola dorosłego polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne. Lepiej ćwiczyć krótko, ale częściej 3-4 minuty z 3- latkiem, do 10 ze starszym dzieckiem, pamiętajmy jednak, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych potrzeb dziecka. Na początku należy wykonywać ćwiczenia przed lustrem, kiedy potrafi już je wykonać bez kontroli, można wykorzystać każdą nadarzającą się okazję: spacer do parku, drogę do przedszkola lub szkoły.
Bajki artykulacyjne
„Jesienne prace w ogródku”
Dzisiaj wybieramy się z wizytą do pani Kasi, która jest ogrodniczką. Pani Kasia ma swój ogród warzywno-owocowy, w którym hoduje różne owoce i warzywa. Skończyło się lato i teraz nadszedł czas, żeby zebrać plony, czyli to, co urosło w ogrodzie.
Pani ogrodniczka za pomocą sekatora odcina z krzaków fioletowe bakłażany (wystawiamy język z buzi- język napięty, nie dotyka górnych i dolnych zębów), zieloną cukinię i żółte kabaczki (wargi złączone – wysuwanie wąskiego, napiętego języka). Podchodzi do grządek, na których rosną dojrzałe, okrągłe pomidory (oblizywanie się – czubkiem języka precyzyjnie po czerwieni warg), zrywa je i wkłada do koszyka (unoszenie szerokiego języka do wałka dziąsłowego i zamykanie buzi). Wszystkie warzywa w koszyku pachną świeżo i apetycznie – pani Kasia wącha je z przyjemnością (wąchanie: nabieranie powietrza nosem- wdech w taki sposób żeby dolne żebra się rozszerzyły, a następnie wydech ustami z westchnieniem aaaa). Na kolejnej grządce, obok marchewki (oblizywanie czubkiem języka górnych zębów), i pietruszki (oblizywanie czubkiem języka dolnych zębów) rozsiadła się olbrzymia dynia (nabranie dużej ilości powietrza w policzki- liczenie do trzech i wypuszczenie powietrza). Jest wielką pomarańczową królową w tym jesiennym warzywniku.
Ogrodniczka Kasia po południu chce zerwać owoce z drzew. Część owoców była już tak dojrzała że spadła na ziemię (kląskanie z zassaniem języka). Pani Kasia w swoim małym sadzie ma grusze, na których rosną gruszki (wypychanie policzków językiem przy zamkniętej jamie ustnej), jabłonie, na którym rosną jabłka (wysunięcie języka, wskazywanie naprzemiennie czubkiem języka na nos i brodę), i śliwy, na których rosną śliwki (stawianie czubkiem języka kropek na podniebieniu).
Ogrodniczka Kasia cały dzień pracowała w ogrodzie. Jest już tak zmęczona, że zaczęła ziewać (ziewanie- aaaa). Jutro jeszcze zagrabi liście (przeciskanie języka pomiędzy zębami) i będzie miała zrobiony porządek w swoim ogrodzie.
Polecenie:
- Wymień cztery warzywa, które zebrała ogrodniczka Kasia do swojego koszyka. Narysuj dwa z nich.
- Czy pamiętasz jakie warzywo jest wielką, pomarańczową królową w ogródku
„Z wizytą u krawcowej”
Czy wiecie, kto to jest krawcowa?
Krawcowa to jest taka pani, która potrafi uszyć wszystko na swojej maszynie. Może uszyć bluzkę (o-o-o-o), i spodnie (e-e-e-e), i płaszczyk (u-u-u-u), a nawet torbę na zakupy (a-a-a-a), albo poszewkę na spodnie i poduszkę (y-y-y-y).
Dzisiaj stara maszyna krawcowej nie chciała ruszyć (kasłanie z językiem wysuniętym na brodę). Pani krawcowa wzięła specjalną oliwę do maszyny, naoliwiła mechanizm (cmokanie, wargi ściągnięte w dzióbek) i maszyna znowu zaczęła szybko szyć (iiiiiii).
Pani krawcowa ma dużo szpilek i igieł (układanie wąskiego języka opartego o dolne zęby) oraz nici na szpulkach w różnych kolorach (oblizywanie czubkiem języka czerwienie warg, rysowanie koła). Zanim zacznie szyć na maszynie, musi połączyć przygotowane fragmenty materiału (wymawianie samogłoski a- zasłanianie wargami zębów i następnie zamykanie jamy ustnej), żeby trzymały się razem – robi to za pomocą igły i nitki, ściegiem, który nazywa się fastryga (poruszanie językiem od kącika do kącika ust). W swojej pracy, żeby dobrze wyciąć formę z materiału, potrzebuje ostrych nożyczek (stukanie zębami). Czy wiedzieliście o tym, że pani krawcowa potrafi przyszyć maszyną nawet guziki (wypychanie policzków)? Kiedy szyje na maszynie, wesoło sobie podśpiewuje „La la la la la będzie miała suknię Ala!” Sukienka już uszyta – teraz trzeba ją tylko wyprasować, żeby leżała na Ali idealnie.
Polecenie:
- Odpowiedz na pytanie: Jak się nazywa pani, która szyje ubrania na maszynie?
„Dinozaury”
„Gadzie! Gadzinko! Coś się dzieje ze skalistym wzgórzem!”- dość niewyraźnie powrzaskiwał nadlatujący pterodaktyl, trzymając w pysku jeszcze nie do kończ zjedzoną rybę (trzymaj wargami łyżeczkę przez ustalony czas). „Co to za rumor?” – zapytał ogromny diplodok, któremu gałąź przeszkadzała w szybkim odwróceniu głowy w kierunku zdenerwowanego kolegi (trzymaj ołówek lub słomkę do napoju między nosem a górną wargą). „Tragedia, koszmar!” – odpowiedział, lądując, a przy tym drżąc jak galaretka (parskaj). Diplodok, spokojny jak zwykle, przeniósł gałąź do pyska i pochłonął jej zieloną część (przesuń wargi na bok i zrób całuska, przesuń wargi na drugi bok i zrób to samo). „ Olbrzymie kochany, w oddali trzęsie się ziemia, widać jedynie chmary szarego pyłu, jesteśmy zgubieni!”. Kolos już chciał coś powiedzieć (otwieraj i zamknij buzię), ale pterodaktyl mu przerwał, ponieważ właśnie dostał ataku paniki. Nagle zaczął krzyczeć i uderzać skrzydłem o własny dziób (wydaj okrzyk Indianina, wymawiaj długo „o” i uderzaj głową o wargi). „Przyjacielu, uspokój się proszę”- by dodać otuchy koledze, delikatnie się do niego uśmiechnął (uśmiechnij się, nie pokazuj zębów) – „To moja rodzina zmierza na podwieczorek”. Nagle pterodaktyl zamilknął (złącz i napnij wargi jak do cmoknięcia), zrobił się biały jak skorupka ślimaka, a potem wybuchnął śmiechem, pokazując swoje ostre jak brzytwa zęby (uśmiechnij się szeroko i pokaż zęby).
Polecenie:
- Odpowiedz na pytania.
- Czym żywił się pterodaktyl?
- Czym żywił się diplodok?
- Dlaczego pterodaktyl był zaniepokojony?
- Czy dinozaury miały powody do obaw?
Ćwiczenia języka
- Wysuwanie szerokiego języka na zewnątrz jamy ustnej.
- Żucie brzegów języka zębami trzonowymi, w celu rozciągania całej jego powierzchni.
- Kląskanie językiem – naśladowanie odgłosów konia uderzającego kopytami o bruk.
- Dotykanie czubkiem języka zębów po stronie wewnętrznej, podczas szerokiego otwierania jamy ustnej- zabawa „Liczenie ząbków”.
- Oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach – naśladowanie mycia zębów językiem.
- Przytrzymanie przez kilka sekund czubka języka na podniebieniu przy szeroko otwartych ustach – zabawa „Zaczarowany język”.
- Cofanie języka w głąb jamy ustnej, zaczynając od górnych zębów, a kończąc na podniebieniu miękkim – zabawa „Krasnoludek zagląda do gardła”.
- Zlizywanie czubkiem języka z podniebienia, np. kawałka rozmiękczonej czekolady lub gumy rozpuszczalnej.
- Ssanie czubkiem języka na podniebieniu małego pudrowego cukierka, musującej witaminy C, opłatka lub naśladowanie ssania pożywienia.
- Naśladowanie mlaskania.
- Śpiewanie znanych melodii na sylabach: la, lo, le, lu, ly.
Ćwiczenia warg
- Cmokanie ustami, naśladowanie posyłania całusków.
- Wysuwanie zaokrąglonych warg do przodu w kształcie ryjka świnki.
- Wydawanie odgłosów:
- krowy – mu, mu,
- kukułki – kuku, kuku,
- sowy – hu, hu,
- psa – hau, hau,
- rybki – plum, plum,
- pukania – puku, puku,
- uderzania – buch, buch,
- chodzenia – tupu, tupu.
- Wysuwanie warg do przodu, a następnie naprzemienne ich otwieranie i zamykanie – naśladowanie „pyszczka rybki”.
- Układanie warg w kształcie „ryjka”, a następnie ich rozsuwanie do uśmiechu.
Ćwiczenia języka:
- Liczenie dolnych zębów czubkiem języka po wewnętrznej stronie.
- Oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów.
- Dotykanie czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzmiewaniem głoski (e).
- Zlizywanie czubkiem języka dżemu lub masła czekoladowego z dziąseł.
- Energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów – zabawa „Wymiatanie śmieci”.
Ćwiczenia oddechowe:
Ponieważ układ masy języka podczas wybrzmiewania głosek syczących jest identyczny, jak przy dmuchaniu, prowadzimy szereg ćwiczeń oddechowych, zwracając uwagę na wykonywanie tej czynności na konkretne przedmioty, np. świecę, kartkę papieru.
- Dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki.
- Dmuchanie na płomień świecy w odległości nie pozwalającej zdmuchnąć płomyka, lecz wyginać go pod wpływem dmuchania – zabawa „Tańczący płomyczek”.
- Dmuchanie na papierowe łódki pływające w misce z wodą.
- Zdmuchiwanie kulki waty kosmetycznej z ręki – zawody „Kto dmuchnie dalej”.
- Wydmuchiwanie baniek mydlanych.
- Dmuchanie na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach o różnej długości ponad głową ćwiczącego.
- Dmuchanie na papierowe kulki po wytyczonej trasie narysowanej na podłodze – zabawa „Wyścigi samochodowe”.
- Przedmuchiwanie piłeczki pingpongowej do osoby siedzącej naprzeciwko – zabawa „Mecz piłkarski”.
- Próby gwizdania.
- Zdmuchiwanie lekkiego przedmiotu z ręki, np. piórka, kłębka waty, papierowe kulki.
- Rozdmuchiwanie: chrupek, ryżu, kaszy, pociętej gąbki lub kawałków styropianu.
- Dmuchanie na piórko, aby unosiło się ponad głową osoby ćwiczącej.
- Rozdmuchiwanie plamki farby wodnej na podkładce z tworzywa sztucznego.
Ćwiczenia warg:
- Rozciąganie warg do uśmiechu (i).
- Naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianie ich wargami.
- Układanie ust do uśmiechu i powrót do pozycji neutralnej.
- Wydawanie odgłosów z rozciągniętymi kącikami ust:
- kozy – me, me,
- barana – be, be,
- kurczątka – pi, pi,
- śmiechu – hi, hi.
Ćwiczenia języka:
- Nagryzanie brzegów języka zębami, czyli masowanie i rozciąganie języka.
- Odklejanie językiem chrupek kukurydzianych lub opłatka z podniebienia.
- Wielokrotne odrywanie języka przyklejonego całą powierzchnią do podniebienia.
- Zlizywanie z przedniej części podniebienia twardego przyklejonego kawałka czekolady, kropli miodu, odrobiny dżemu lub opłatka.
- Przytrzymanie paska papieru wargami, a następnie zdmuchiwanie go z ust.
- Szybkie wypowiadanie głoski [l].
- Szybkie i kilkukrotne wybrzmiewanie „ly” z językiem uderzającym o górną wargę.
- Energiczne wielokrotne wybrzmiewanie:
- te, te, te,
- ty, ty, ty,
- de, de, de,
- dy, dy, dy.
- Śpiewanie różnych melodii na sylabach:
- la, la, la,
- lo, lo, lo,
- le, le, le,
- lu, lu, lu,
- ly, ly, ly.
- Szybkie kulkukrotne powtarzanie:
- nalaptada,
- noloptodo,
- neleptede,
- nuluptudu,
- Powtarzanie ze stopniowym przyspieszaniem:
- bda, bdo, bde, bdu, bdy,
- pta, pto, pte, ptu, pty,
- bda – pta,
- bdo – pto,
- bde – pte,
- bdu – ptu,
- bdy – pty.
- Przyspieszone wielokrotne wybrzmiewanie:
- tedamwa,
- tat tedat,
- ente dente,
- lelum polelum,
- ble, bla,
- tla, tlo, tlu.
- Podczas szerokiego otwierania jamy ustnej, unoszenie szerokiego języka do podniebienia a następnie szybkie i wielokrotne wymawianie głosek [t] [d] oraz zbitek spółgłoskowych td, tdn, a także zbitek sylabowych:
- teda – teda,
- tede – tede,
- tedo – tedo,
- tedu – tedu,
- tedy – tedy.
- Recytacja rymowanki z [t] dziąsłowym
Kto tutaj tak tupie?
To tato tutaj tak tupie.
Ach, tato tutaj tak tupie!
- Unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego, wymawianie przedłużonego [d] z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wewnętrznej powierzchni języka lub po wędzidełku podjęzykowym.
Ćwiczenia warg:
- Energiczne pionowe poruszanie warg bokiem palca.
- Parskanie wargami z językiem wysuniętym między nimi.
- Pionowe ruchy palcami po wargach, naśladując grę na gitarze lub harfie.
Ćwiczenia artykulacyjne dla głosek [k] [g]
- Opieranie czubka języka o dolne zęby i cofanie go w głąb jamy ustnej, aby nastąpiło uniesienie grzbietu języka do góry – zabawa „Koci grzbiet”.
- Picie gęstych napojów przez długą i cienką słomkę.
- Przysysanie drobnych papierków przez rurkę i przenoszenie ich na planszę
- Układanie czubka języka za górnymi zębami i opuszczanie go do dziąseł dolnych podczas szerokiego otwierania jamy ustnej.
- Naśladowanie ssania cukierka i mlaskanie całą powierzchnią języka przy opuszczonej żuchwie.
- Ziewanie przy szeroko otwartych ustach.
- Przyklejanie całej masy języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach, a następnie energiczne opuszczanie przodu języka w dół.
Opracowanie: mgr Rafał Kopański
Bibliografia:
- Iwona Michalak Widera, Miłe uszom dźwięki, Wydawnictwo Unikat 2, Katowice 2007 r.
- Dorota Rudzińska, Strefa logopedy: Nowoczesny poradnik skutecznej terapii logopedycznej nr. 29, Warszawa 2021 r.